Иртнӗ уйӑх вӗҫӗнче Хусанти Кремль патӗнчи Ҫыранҫум урамра Тутар Республикин Халӑхсен ассамблейи тата Халӑхсен туслӑх ҫурчӗ «Культурӑсен мозаики» фестиваль ирттернӗ. Ӑна Тутартстанӑн Президенчӗн тивӗҫӗсене вӑхӑтлӑха пурнӑҫлакан Рустам Минниханов килсе курни пирки унти «Сувар» хаҫат пӗлтерет. Унпа пӗрле Хусан тата Тутарстан митрополичӗ Феофан, ТР муфтийӗ Камиль Хазрат пулнӑ.
Кӑҫал пуҫласа ирттернӗ фестивальти тӑватӑ павильонра ҫирӗм наципе культура пӗрлешӗвӗ вырнаҫнӑ. Унта курма килекенсен наци апат-ҫимӗҫӗпе, ал ӗҫ хатӗрӗсемпе паллашма май пулнӑ. Чӑваш наципе культура автономийӗн сӗтелне Аксу районӗ кӑтартнӑ. Ӳсел, Ҫӗнӗ Аксу, Сӗнчел ялӗн юрӑҫисем хӑнасене юрӑсемпе кӗтсе илнӗ, хуплупа сӑйланӑ. «Ҫӑлкуҫ» фольклор ансамблӗ юрласа ташланӑ. Лидия Квакова ертсе пыракан ушкӑн ҫуркунне «Никрут юрри» фестивалӗн гран-прине ҫӗнсе илнӗ. ӑста юрӑҫсен тупӑнать вӗсем ҫинчен те шӑрантармалли.
Ака уйӑхӗн 25-мӗшӗнче чӑвашсем Чӑваш чӗлхи кунне паллӑ тунӑ. Ҫав кун чӑваш букварьне хатӗрленӗ Иван Яковлевӑн тӑван тӑрӑхӗнче Тутарстанри Теччӗ районӗнчи Кӑнна Кушкинче ял уявӗ иртнӗ. Хусанти Туслӑх ҫуртӗнче вара ун чухне чӑваш рекручӗн юррин «Никрут юрри» республика конкурсӗн финалӗ иртнӗ. Ӑна Ҫӗнтерӳ 70 ҫул тултарнине халалланӑ.
Мероприятие Хусанти чӑваш наци культурин центрӗ, Хусанти чӑвашсен ентешлӗхӗ, «Сувар» чӑваш хаҫачӗ йӗркеленӗ. Суйлав турӗсем Пӑва, Ҫӗпрел районӗ|Ҫӗпрел, Аксу районӗ|Аксу, Ҫарӑмсан районӗ|Ҫарӑмсан__ районӗсенче иртнӗ. Унта пӗтӗмпе 300 ытла ҫын хутшӑннӑ. Вӗсен йышӗнче фольклор ушкӑнӗсем те, вокал ушкӑнӗсем те, уйрӑм юрӑҫӑсем те пулнӑ.
Чылай ялта ҫара ӑсатнӑ чухне салтак юррине халӗ те юрланине палӑртма кӑмӑллӑ. Конкурсра финала 14 вокал ушкӑнӗ тухнӑ. Вӗсем пурте Хусанта иртнӗ гала-концерта хутшӑннӑ. Конкурс гран-прине Черемшан районӗнчи Аккиреево ялӗнчи «Хавас» фольклор ушкӑнӗ тивӗҫнӗ.
2014 вӗҫленнӗ май «Тантӑш» хаҫат редакцийӗ «Сӑвӑпа чӗрем юрлать, чун чӑвашлӑхшӑн ҫунать» конкурса пӗтӗмлетнӗ.
Хаҫатра ӗҫлекенсем республикӑри ачасем ҫулталӑк тӑршшӗпех хастар пулнине палӑртаҫҫӗ. Вӗсем редакцие тупӑшнӑ евӗр ҫырусем вӗҫтернӗ. Кашниех сӑвӑсенче тӗрлӗ темӑна хускатма тӑрӑшнӑ. Чылайӑшӗн сӑвви хаҫатра пичетленме тивӗҫ пулнӑ. Ку — пысӑк хисеп.
Ҫӗнтерӳҫӗ ятне вара Елчӗк районӗнчи Аслӑ Елчӗкри Г.Н.Волков ячӗллӗ шкулта вӗренекен Юлия Адюкова тивӗҫнӗ. Вӑл 8-мӗш класра ӑс пухать.
Ытти ҫӗнтерӳҫе те палӑртмалла: Наташа Христофорова (Вӑрмар районӗ, Енккасси шкулӗ), Ольга Абросимова (Тутарстан, Аксу районӗ, Кивӗ Саврӑш), Аня Николаева (Куславкка районӗ, Кунер шкулӗ).
Нумаях пулмасть Тутарстанри Аксури тӗп вулавӑшра чӑваш ҫемйисем пуҫтарӑнчӗҫ. Кунашкал тӗлпулу пуҫласа пулчӗ тесе пӗлтерет Тутарстанра чӑвашла тухса тӑракан «Сувар» хаҫат.
Мероприятие ача-пӑча вулавӑшӗн заведующийӗ Валентина Давыдова йӗркеленӗ. Тӗллевне вара тӗрлӗ ҫынна паллаштарса тӑван чӗлхепе калаҫса хутшӑнтарасси тесе палӑртнӑ.
Тӗлпулӑва тӑватӑ ҫемье килнӗ — Кивӗ Саврӑшран, Саврӑшпуҫӗнчен, Аслӑ Сӗнчелӗнчен тата Кивӗ Ӳселӗнчен. Мельниковсем, Максимовсем, Калуковсем тата Артамоновсем тӑван чӗлхене, йӑх-несӗлӗсене, вырӑнти ҫыравҫӑсене, юрра-кӗвве еплерех тарӑн пӗлнине кӑтартса панӑ.
Нумаях пулмасть Тутарстанри Аксу, Ҫарӑмсан, Нурлат, Чистай тата Элкел районӗсенчи чӑваш чӗлхипе литературине вӗрентекенсем семинара пухӑннӑ. Мероприяти Аксу районӗнчи Аслӑ Сӗнчел вӑтам шкулӗнче иртнӗ.
Унта «Вӗрентӳ пахалӑхне ӳстерессинче чӑваш этнокультурин компоненчӗсемпе усӑ курасси» темӑпа калаҫнӑ.
Семинара йӗркелесе ирттерес тесе Аксу районӗнчи Информаципе методика центрӗ тата Аслӑ Сӗнчел вӑтам шкулӗн вӗрентекенӗсем хытӑ тӑрӑшни пирки хыпарлать Тутарстанри чӑвашсен «Сувар» обществӑпа политика хаҫачӗ.
Тутарстанри Аксу районӗнчи Кивӗ Урезеево ялӗнче чӑн чӑвашла туй ирттернӗ. Кунта чуна чи савӑнтараканни чӑн чӑвашла туй йӗркелени кӑна та мар — авалхи йӑласем манӑҫаҫҫӗ пулин те, Турра шӗкӗр, чӑвашла туй аваллӑхах юлайман-ха. Хӑпартлантараканни — унти чӑвашсен чӑвашла туйне РЕН ТВ канал хӗлле телевизорпа кӑтартасси.
Телевиденире ӗҫлекенсем наци йӑли-йӗркине кӑтартакан проекта хута янӑ пулинех теме те пулать пек. Пур-ши ун пекки ҫав каналӑн е ҫук-ши — калаймӑпӑр. Аксу районӗнчи Надежда Пименовӑпа Петр Ваструков телекамера умне каналӑн «Тӑватӑ туй» проектне хутшӑннӑ май лекнӗ. Тупӑшас ӗмӗтне палӑртса малтанласа Надя анкета шӑрҫаланӑ. Кӗҫех вӑл Мускав, Питӗр тата Пенза пикисемпе пӗрле проекта лекнӗ. Проектра палӑртнӑ тӑрӑх, пикесен хӑйсемпе тупӑшӑва тухнисен туйӗсене хакламалла. Питӗрпе Пензӑра туй иртнӗ те иккен, каярах Мускав хӗрӗн туйне ӳкерӗҫ.
Чӑваш туйне тӑван халӑхӑн йӑли-йӗркипе ирттернӗ. Мӗнпур саманчӗ пирки кӗске информацире тӗплӗн каласа параймӑпӑр. Пӗрне вара асӑнар — каччӑ килне ҫитсен хӗре тухья хывтарса хушпу тӑхӑнтартнӑ.
Ҫак уйӑхра Тутар Республикинче харӑсах темиҫе районта чӑваш уявӗсем иртмелле. Кун пирки асӑннӑ тӑрӑхри ентешӗмӗрсен «Сувар» хаҫачӗ халӑх тетелӗсенчен пӗринче хыпарланӑ.
Ҫак вырсарникун, ҫӗртмен 23-мӗшӗнче, Павлӑ районӗнче Ҫимӗк уявне палӑртӗҫ. Тепӗр 5 кунтан, 28-мӗшӗнче, Аксу районӗнчи Сӗнчелӗнче авалхи праҫниксенчен пӗрне — Уяв — йӗркелӗҫ. Тепӗр кунхине Элмет районӗнчи Суркинӑра Учук фестивалӗ иртмелле. Ҫав кунах Пӑва районӗнчи Пӳркелӗнче те ҫынсене савӑнӑҫлӑ мероприяти — Хӑят уявӗ — пухӗ. Уйӑхӑн юлашки кунӗнче вара Нӑрлатра Уяв иртӗ.
«Аталану-2012» ӑмӑртӑва йӗркелекенсем унӑн пӗтӗмлетӗвӗсене пӗлтерчӗҫ. Раҫҫей шайӗнче иртекен конкурса пурӗ 561 ача хутшӑннӑ иккен. Чӑваш Республикисӗр пуҫне ӑмӑртура ытти 13 тӑрӑхри ачасене те курма пулнӑ — Тутарстанпа Пушкӑртстан ачисем уйрӑмах йышлӑ пулни курӑнать. Ҫавӑн пекех чӑвашла конкуссене хутшӑнсах кайман тӑрӑхсенчи ачасене — Мурманск, Ӑренпур, Пенза облаҫӗсенчисене — курни хавхалантарать.
8-9 классем хушшинче мала тухнӑ ачасем: Плотникова Татьяна (Чӑваш Ен, Тӑвай районӗ); Иванов Алексей (Чӑваш Ен, Ҫӗнӗ Шупашкар); Сергеев Владимир (Чӑваш Ен, Шӑмӑршӑ районӗ); Куракова Валентина, Чӑваш Ен, Сӗнтӗрвӑрри районӗ); Глухов Андрей (Пушкӑртстан, Авӑркас районӗ); Яковлева Дарья (Чӑваш Ен, Шупашкар); Фарафонова Анастасия (Чӑваш Ен, Шупашкар); Ярушева Ангелина (Тутарстан, Аксу районӗ); Мельникова Татьяна (Чӑваш Ен, Вӑрмар районӗ); Илларионов Стас (Чӑваш Ен, Красноармейски районӗ); Ульянов Кирилл (Чӑваш Ен, Шупашкар); Борисова Динара (Чӑваш Ен, Комсомольски районӗ); Серебряков Сергей (Чӑваш Ен, Етӗрне районӗ); Яковлева Анастасия (Чӑваш Ен, Муркаш районӗ); Сайкин Ростислав (Тутарстан, Пӑва районӗ).
Ҫӗртмен тӑххӑрмӗшӗнче Тутарстанӑн Аксу районӗнчи Емелькино ялӗнче Акатуй иртрӗ. Авалхи йӑлапа ку уява ҫурхи ака-суха вӗҫленсен, пӗтӗм ял-йышпа пуҫтарӑнса, выляса та кулса питӗ савӑнӑҫлӑн ирттереҫҫӗ.
Кӑҫалхи Акатуй та ыттисенчен кая юлмарӗ. Колхозсем пӗтсе пыраҫҫӗ пулсан та, сапана кайма ялти харпӑр хуҫалӑхсенчен вунӑ юланута яхӑн пуҫтарӑнчӗҫ. Ӑмӑртура Николай Егоровӑн «Верный» ӑйӑрӗ ыттисене самай кая хӑварса мала тухрӗ. «Колос» ТМЯО пуҫлӑхӗ А.Н. Чукин ӗҫре малта пыракансене, тӑрӑшса ӗҫлекенсене хавхалантарса парнесем пачӗ. Кӗрешсе вӑй виҫекенсене, ытти спорт ӑмӑртӑвӗсенче мала тухакансене наградӑларӗҫ. Акатуй паттӑрне, Леонид Новикова ӗлӗкхи йӑлапа така тыттарчӗҫ. Ҫав вӑхӑтрах Емелькино культура керменӗн «Шурӑмпуҫ» фольклор ушкӑнӗ пурне те хаваслӑ юрӑ-ташӑпа савӑнтарса тӑчӗ.
Уявран пурте тулли кӑмӑлпа саланчӗҫ.
Гюго каланӑ тӑрӑх, халӑхсене вӗсен литературипе виҫеҫҫӗ. «Ҫыравҫӑсемпе сӑвӑҫсем — этем чунӗн тӗп конструкторӗсем», — тесе вӗрентетчӗҫ пире педагогсем. Вӗсем саспалли вӗренме пуҫланӑ ачан ӑс-тӑн тӗнчине пӗчӗкрен никӗслеҫҫӗ, ҫитӗнекенсен чунӗсенче чи кӑткӑс конструкци хӑпартаҫҫӗ — ӑс-тӑн конструкцине. Ҫавӑнпа та ҫыравҫӑн пултарулӑхӗнчен питӗ нумай килет.
Авӑнӑн 17-мӗшӗнче Алексеевски районӗнчи Чӑваш Майнинче вырӑнти сӑвӑ ҫыракансене чысларӗҫ. Нарӑс уйӑхӗнче Юхма Мишши ертсе пыракан ЧР Писательсен союзӗн членӗсен ретне тӑнӑ Лидия Угахинӑпа Михаил Константинов тӗрлӗрен обществӑлла премисем илме тивӗҫрӗҫ.
Чыслава Юхма Мишши, Лидия Угахина, Михаил Константинов, шкул ачисем тата ыттисем хутшӑнчӗҫ. ТР ЧНКА Канашӗн председателӗ Константин Яковлев ҫыравҫӑсене чечек ҫыххисем парса саламларӗ. Район администрацийӗн пуҫлӑхӗн ҫумӗ Николай Чурин Юхма Мишшине Алексеевски районӗ ҫинчен тухнӑ кӗнекен пӗрремӗш экземплярне парнелерӗ.
+8.3 °C